امام حسن مجتبی (ع) و برادرشان امام حسین (ع) دو فرزند امیرالمومنین علی (ع) بودند از حضرت فاطمه (س)، دختر پیغمبر اکرم (ص) و پیغمبر اکرم بارها می فرمود  که حسن و حسین فرزندان من هستند و به پاس  همین کلمه علی (ع) به سایر فرزندان خود می فرمود: شما فرزندان من هستید و حسن و حسین فرزندان پیغمبر خدایند.

امام حسن مجتبی (ع) سال سوم هجرت در مدینه متولد شد و هفت سال و اندی جد خود را درک نمود و در آغوش پر مهر آن حضرت به سر برد و پس از رحلت پیغمبر اکرم (ص) که با رحلت حضرت فاطمه سه ماه یا شش ماه بیشتر فاصله نداشت تحت تربیت پدر بزرگوار خود قرار گرفت.

بعد از شهادت امام علی (ع) مردم کوفه با امام حسن (ع) بیعت کردند و آن حضرت شش ماه و چند روز خلافت ظاهری را نیز به عهده داشت و در این مدت معاویه که دشمن سرسخت علی (ع) و خاندان او بود و سالها به  طمع خلافت ( در ابتدا به نام خوانخواهی  خلیفه  سوم و سپس به دعوی صریح خلافت) جنگیده بود،‌ به عراق که مقر امام حسن مجتبی (ع) بود لشکر کشید و جنگ آغاز کرد و از سوی دیگر سرداران لشکر امام  حسن مجتبی (ع) را تدریجا با پولهای گزاف و نویدهای فریبنده  اغوا نمود و لشکریان را بر آن حضرت شورانید. بالاخره آن حضرت به صلح مجبور شده خلافت ظاهری را با شرایطی (بشرط اینکه پس از درگذشت معاویه دوباره خلافت به امام حسن مجتبی (ع) برگردد و خاندان شیعیانش از تعرض مصون باشند) به معاویه واگذار نمود.معاویه به  این ترتیب خلافت اسلامی را قبضه کرد و وارد عراق  شده و در سخنرانی رسمی عمومی،‌ شرایط صلح را لغو نموده و از هر راه ممکن استفاده کرده، سخت ترین فشار و شکنجه را به اهل بیت و شیعیان ایشان روا داشت.

امام حسن مجتبی (ع) در تمام  مدت امامت خود  که ده سال طول  کشید، در نهایت شدت و اختناق زندگی  کرد و هیچگونه امنیتی حتی در داخل خانه خود نداشت و بالاخره در سال پنجاه هجری به تحریک معاویه به دست همسر خود مسموم و شهید شد. امام حسن مجتبی (ع) در کمالات انسانی، یادگار پدر و نمونه کامل جد بزرگوار خود بودو تا پیغمبر اکرم (ص) در قید حیات بود او و برادرش در کنار آن حضرت جای داشتند و گاهی آنان را بر دوش خود سوار می کرد.

عامه و خاصه از پیغمبر اکرم (ص) روایت کرده اند که درباره حسن و حسین (ع) فرمود: این دو فرزند من امام  می باشند خواه برخیزند خواه بنشینند (کنایه است از تصدی مقام  خلافت ظاهری و عدم  تصدی آن) و  روایات

 بسیار از پیغمبر اکرم و امیرالمومنین علی (ع) در امامت آن حضرت بعد از پدر بزرگوارش وارد شده است.